سند ازدواج و شروط ضمن عقد نکاح در قالب مقرراتی که توسط حکومت‌ها تدوین شده است بسیاری از مسائل حقوقی زوجین را مشخص می‌کند و برای افراد حق و تکالیفی ایجاد می‌کند. این حق و تکالیف می‌تواند از جانب قانون بر افراد تحمیل شود یا افراد با توافق آن‌ها را ایجاد کنند.
اعتبار شروط ضمن عقد در قانون مدنی
اعتبار شروط ضمن عقد از ماده 1119 قانون مدنی می آید. طرفین عقد ازدواج می‌توانند هر شرطی را که مخالف با مقتضای عقد مزبور نباشد در ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر بنمایند، مثل اینکه شرط شود هرگاه شوهر زن دیگر بگیرد یا در مدت معینی غایب شود یا ترک انفاق نماید یا بر علیه حیات زن سوء قصد یا سوء رفتاری نماید که زندگانی آن‌ها با یکدیگر غیرقابل تحمل شود، زن وکیل و وکیل در توکیل باشد که از اثبات تحقق شرط در محکمه و صدور حکم نهایی خود را مطلقه سازد.
در ضمن هر عقدی می‌توان به نفع هر یک از طرفین شروطی را در نظر گرفت اما طبق نظر قانون مدنی در نظر گرفتن شروطی که در این چهار دسته قرار گیرد باطل است و نمی‌تواند ضمن عقد ازدواج قرار گیرد.
1-شرطی که نامقدور باشد و توان انجام دادن آن در افراد متعارف وجود نداشته باشد.
2-شرط بی فایده‌ای باشد، یعنی شرطی که برای آن نفع و منفعت معقولی نمی‌توان متصور شد.
3- شرطی که نامشروع و مخالف نظم عمومی و یا قوانین آمره باشد. برخلاف قوانین تفسیری، در قوانین آمره افراد نمی‌توانند خلاف آن توافق و عمل کنند. بیشتر قوانین مربوط به ازدواج نیز در زمره قوانین آمره قرار دارد مانند اینکه شرط شود زن حق نفقه نداشته باشد یا مرد حق ولایت و یا حضانت فرزندان خود را نداشته باشد و...
4- مهم‌ترین آن‌ها این است که شرط نباید خلاف ذات عقد باشد و با طبیعت ازدواج منافات داشته باشد. بنابر ماده 233 قانون مدنی شروط خلاف مقتضای ذات عقد باطل است. برای مثال اگر طرفین شرط بگذارند که رابطه زوجیت بین آن‌ها رخ ندهد و همسر یکدیگر نباشند به این معنا است که منظور دو طرف ازدواج نبوده، پس هم شرط و هم عقد باطل است.
شروط ضمن عقد تعهداتی است که در حین ازدواج زن و شوهر بر آن توافق می‌کنند. یک سری شروط به صورت چاپی در سند ازدواج نوشته شده است. اما طرفین نیز با توجه به چهاردسته گفته شده می‌توانند یک سری شروط تکمیلی را به دلخواه به سند ازدواج خود اضافه کنند.
در ضمن هر عقدی می‌توان به نفع هر یک از طرفین شروطی را در نظر گرفت اما طبق نظر قانون مدنی در نظر گرفتن شروطی که در این چهار دسته قرار گیرد باطل است و نمی‌تواند ضمن عقد ازدواج قرار گیرد.
1-شرطی که نامقدور باشد و توان انجام دادن آن در افراد متعارف وجود نداشته باشد.
2-شرط بی فایده‌ای باشد، یعنی شرطی که برای آن نفع و منفعت معقولی نمی‌توان متصور شد.
3- شرطی که نامشروع و مخالف نظم عمومی و یا قوانین آمره باشد. برخلاف قوانین تفسیری، در قوانین آمره افراد نمی‌توانند خلاف آن توافق و عمل کنند. بیشتر قوانین مربوط به ازدواج نیز در زمره قوانین آمره قرار دارد مانند اینکه شرط شود زن حق نفقه نداشته باشد یا مرد حق ولایت و یا حضانت فرزندان خود را نداشته باشد و...
4- مهم‌ترین آن‌ها این است که شرط نباید خلاف ذات عقد باشد و با طبیعت ازدواج منافات داشته باشد. بنابر ماده 233 قانون مدنی شروط خلاف مقتضای ذات عقد باطل است. برای مثال اگر طرفین شرط بگذارند که رابطه زوجیت بین آن‌ها رخ ندهد و همسر یکدیگر نباشند به این معنا است که منظور دو طرف ازدواج نبوده، پس هم شرط و هم عقد باطل است.
شروط ضمن عقد تعهداتی است که در حین ازدواج زن و شوهر بر آن توافق می‌کنند. یک سری شروط به صورت چاپی در سند ازدواج نوشته شده است. اما طرفین نیز با توجه به چهاردسته گفته شده می‌توانند یک سری شروط تکمیلی را به دلخواه به سند ازدواج خود اضافه کنند.
شرایط ضمن عقد در کجا تنظیم می‌شود؟
شروط ضمن عقد حتما باید در دفتر اسناد رسمی به صورت سند تنظیم شود و نوشتن آن‌ها در قباله‌ی ازدواج و امضا آن عموما مورد پذیرش دادگاه‌ها قرار نمی‌گیرد.
سند شروط ضمن عقد در نظام حقوقی ما کاملا معتبر است و دادگاه به توافق بین زن و شوهر در این شروط احترام می‌گذارد. نکته بسیار مهم در اینجا این است که شروط ضمن عقد را نمی‌توان قبل از عقد ثبت کرد اما قبل از عقد شما می‌توانید با یک وکیل متخصص در امور خانواده یا سردفتر مشورت کنید تا شروط را برای شما تنطیم کند و بعد از عقد با قباله و کارت ملی و شناسنامه به دفتر اسناد رسمی مراجعه کنید و شروط را در قالب یک سند رسمی تنظیم کنید.
شروط ضمن عقد را هر زمانی بعد از وقوع عقد نیز می‌توان ثبت کرد. زوجین می توانند به شروط قبلی شرط جدیدی اضافه کنند و یا با توافق یکدیگر شروط قبلی را فسخ نمایند.
سند شروط ضمن عقد در نظام حقوقی ما کاملا معتبر است و دادگاه به توافق بین زن و شوهر در این شروط احترام می‌گذارد. نکته بسیار مهم در اینجا این است که شروط ضمن عقد را نمی‌توان قبل از عقد ثبت کرد اما قبل از عقد شما می‌توانید با یک وکیل متخصص در امور خانواده یا سردفتر مشورت کنید تا شروط را برای شما تنطیم کند و بعد از عقد با قباله و کارت ملی و شناسنامه به دفتر اسناد رسمی مراجعه کنید و شروط را در قالب یک سند رسمی تنظیم کنید.
شروط ضمن عقد را هر زمانی بعد از وقوع عقد نیز می‌توان ثبت کرد. زوجین می توانند به شروط قبلی شرط جدیدی اضافه کنند و یا با توافق یکدیگر شروط قبلی را فسخ نمایند.
مهم‌ترین شروط ضمن عقد
مهم‌ترین و متداول‌ترین شروط ضمن عقد ازدواج عبارتند از :
1-حق تنصیف اموال
2- حق خروج از کشور
3-حق انتخاب محل سکونت
4-حق اشتغال
5-حق تحصیل
6- وکالت در طلاق
1-حق تنصیف اموال
2- حق خروج از کشور
3-حق انتخاب محل سکونت
4-حق اشتغال
5-حق تحصیل
6- وکالت در طلاق
شرط تنصیف اموال
بند الف عقدنامه از این شرط نام می‌برد. به موجب این شرط هرگاه مرد بخواهد همسر خود را طلاق دهد و طلاق به دلیل تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار وی نباشد مرد باید تا نصف اموالی را که در دوران زندگی مشترک به دست آورده است به صورت بلاعوض (یعنی حق گرفتن چیزی در مقابل آن را ندارد) به زن منتقل کند. میزان آن را نیز دادگاه تعیین می‌کند و حتما نصف دارایی‌ها نیست و از 1 درصد تا 50 درصد ممکن است به زن منتقل شود.
حق خروج از کشور
مطابق قانون گذرنامه زنان متأهل فقط با اجازه کتبی همسر خود می‌توانند از کشور خارج شوند. با توجه به مشکلاتی که این مسئله برای خانم‌ها به وجود می‌آورد پیشنهاد می‌شود عبارت زوج به زوجه وکالت بلاعزل می‌دهد که با همه اختیارات قانونی بدون نیاز به اجازه شفاهی یا کتبی مجدد شوهر، از کشور خارج شود. تعیین مدت، مقصد و شرایط مربوط به مسافرت به خارج از کشور به صلاح‌دید زن به منزله شرط در حین عقد ازدواج گذاشته شود.
حق تعیین مسکن
به زوجه نیز این حق داده می‌شود که شهر و یا محلی که برای ادامه زندگی مشترک لازم است را انتخاب کند.
حق اشتغال
اگر شغل زن منافی با مصالح خانواده یا حیثیت شوهر یا زن باشد، مرد می‌تواند همسر خود را از آن شغل منع کند. امکان تفسیرهای مختلف از این متن می‌شود اما پیشنهاد می‌شود به زوجه در سند ازدواج این اختیار داده شود که زوجه اختیار دارد در هر شغلی که مایل است و در هر کجا که شرایط ایجاب کند اشتغال یابد.
حق تحصیل
زوج، زوجه را در ادامه تحصیل تا هر مرحله که زوجه لازم بداند و در هر کجا که شرایط ایجاب کند مخیر می‌سازد.
وکالت در طلاق مطلق زوجه در طلاق
زوج به زوجه وکالت بلاعزل با حق توکیل به غیر می‌دهد تا زوجه در هر زمان و تحت هر شرایطی از جانب زوج به مطلقه کردن خود از قید زوجیت به هر طریق اعم از اخذ یا بذل مهریه اقدام کند.
در چه صورت زن حق طلاق دارد؟ (12 شرط ضمن عقد)
در عقدنامه 12 بند پیش‌بینی شده که در صورت وجود آن‌ها به زن وکالت در طلاق داده می‌شود. این بند با وکالت در طلاق مطلق متفاوت است و صرفا در صورت اثبات یکی از آن موارد زن حق طلاق دارد.
1- استنکاف شوهر از دادن نفقه به زن: هرگاه شوهر به مدت 6 ماه به هر عنوانی به زن نفقه ندهد و یا سایر واجبات مالی زن را نپردازد و امکان الزام او به پرداخت هم وجود نداشته باشد.
2- سوء رفتار و یا سوء معاشرت زوج به حدی باشد که ادامه زندگی مشترک را برای زوجه دشوار و غیرقابل تحمل کند.
3- ابتلا زوج به امراض صعب العلاج، به نحوی که تداوم زندگی زناشویی برای زوجه مخاطره آمیز باشد.
4- جنون زوج در مواردی که فسخ نکاح ممکن نباشد.
5- عدم رعایت دستور دادگاه در مورد منع اشتغال زوج به شغلی که طبق نظر دادگاه صالح منافی با مصالح خانوادگی و حیثیت زوجه باشد.
6- محکومیت شوهر به حکم قطعی به مجازات پنج سال حبس یا بیشتر یا به جزای نقدی که بر اثر ناتوانی از پرداخت منجر به پنج سال بازداشت شود یا به حبس و جزای نقدی که مجموعا منتهی به پنج سال یا بیشتر باز داشت شود و حکم مجازات در حال اجرا باشد.
7- ابتلا زوج به هر گونه اعتیاد مضری که به تشخیص دادگاه به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد می‌کند و ادامه زندگی را برای زوجه دشوار می‌سازد.
8- زوج زندگی خانوادگی را بدون عذر موجه ترک کند. تشخیص ترک زندگی خانوادگی و تشخیص عذر موجه با دادگاه است و یا شش ماه متوالی بدون عذر موجه از نظر دادگاه غیبت نماید.
9- محکومیت قطعی زوج در اثر ارتکاب جرم و انجام هرگونه مجازات اعم از حد و تعزیر در اثر ارتکاب جرمی که مغایر با حیثیت خانوادگی و شئون زوجه باشد. تشخیص اینکه مجازات مغایر با حیثیت و شئون خانوادگی است با توجه به وضع و موقعیت زوجه و عرف و موازین دیگر با دادگاه است.
10- در صورتیکه پس از گذشت پنج سال زوجه از شوهر خود به جهت عقیم بودن و یا عوارض جسمی دیگر زوج صاحب فرزند نشود.
11- زوج مفقودالاثر شود و ظرف شش ماه پس از مراجعه زوجه به دادگاه پیدا نشود.
12- زوج همسر دیگری بدون رضایت زوجه اختیار کند یا به تشخیص دادگاه نسبت به همسران خود اجرای عدالت ننماید.
1- استنکاف شوهر از دادن نفقه به زن: هرگاه شوهر به مدت 6 ماه به هر عنوانی به زن نفقه ندهد و یا سایر واجبات مالی زن را نپردازد و امکان الزام او به پرداخت هم وجود نداشته باشد.
2- سوء رفتار و یا سوء معاشرت زوج به حدی باشد که ادامه زندگی مشترک را برای زوجه دشوار و غیرقابل تحمل کند.
3- ابتلا زوج به امراض صعب العلاج، به نحوی که تداوم زندگی زناشویی برای زوجه مخاطره آمیز باشد.
4- جنون زوج در مواردی که فسخ نکاح ممکن نباشد.
5- عدم رعایت دستور دادگاه در مورد منع اشتغال زوج به شغلی که طبق نظر دادگاه صالح منافی با مصالح خانوادگی و حیثیت زوجه باشد.
6- محکومیت شوهر به حکم قطعی به مجازات پنج سال حبس یا بیشتر یا به جزای نقدی که بر اثر ناتوانی از پرداخت منجر به پنج سال بازداشت شود یا به حبس و جزای نقدی که مجموعا منتهی به پنج سال یا بیشتر باز داشت شود و حکم مجازات در حال اجرا باشد.
7- ابتلا زوج به هر گونه اعتیاد مضری که به تشخیص دادگاه به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد می‌کند و ادامه زندگی را برای زوجه دشوار می‌سازد.
8- زوج زندگی خانوادگی را بدون عذر موجه ترک کند. تشخیص ترک زندگی خانوادگی و تشخیص عذر موجه با دادگاه است و یا شش ماه متوالی بدون عذر موجه از نظر دادگاه غیبت نماید.
9- محکومیت قطعی زوج در اثر ارتکاب جرم و انجام هرگونه مجازات اعم از حد و تعزیر در اثر ارتکاب جرمی که مغایر با حیثیت خانوادگی و شئون زوجه باشد. تشخیص اینکه مجازات مغایر با حیثیت و شئون خانوادگی است با توجه به وضع و موقعیت زوجه و عرف و موازین دیگر با دادگاه است.
10- در صورتیکه پس از گذشت پنج سال زوجه از شوهر خود به جهت عقیم بودن و یا عوارض جسمی دیگر زوج صاحب فرزند نشود.
11- زوج مفقودالاثر شود و ظرف شش ماه پس از مراجعه زوجه به دادگاه پیدا نشود.
12- زوج همسر دیگری بدون رضایت زوجه اختیار کند یا به تشخیص دادگاه نسبت به همسران خود اجرای عدالت ننماید.
وظایف دفاتر رسمی ازدواج
کلیه دفاتر اسناد رسمی و ازدواج به لحاظ شرعی و قانونی مکلف هستند قبل از انشاء عقد ازدواج، یک به یک شروط مندرج در نکاحیه را برای زوجین قرائت و تفهیم کنند تا هر شرطی که مورد توافق زوجین قرار گرفت امضا شود و توجه به این نکته نیز ضروری است که سردفتران باید به زوجین قبل از اجرای صیغه عقد یادآوری کنند که قبول شروط مندرج در نکاحیه الزامی نیست و اگر سردفتری برای انجام هر یک از خواسته‌های زن و شوهر مانع شود، تخلف انجام داده و مستوجب مسئولیت انتظامی و قانونی آن خواهد بود.
همان‌طور که پیش‌تر نیز گفته شد الزامی برای امضا تمامی بندها وجود ندارد و حتی می‌توان مواردی را اضافه کرد اما نکته مهمی که در این جا وجود دارد این است که تمامی بندها باید برای دادگاه اثبات شود و تشخیص اینکه موارد گفته شده تا چه حد غیر تحمل برای زوجه است در اختیار دادگاه است.
در پایان این موضوع بسیار مهم که بین زوجین مطرح است باید گفت شروط ضمن عقد تنها یک راهکار موقت است برای مشکل نابرابری حقوقی که در ازدواج زن و مرد وجود دارد اما بازنگری و اصلاح بسیاری از قوانین خانواده می‌تواند یادآور و احیا کننده حقوق طبیعی و انسانی افراد باشد و از آن ها به عنوان شرط برای زوجه یاد نشود.
همان‌طور که پیش‌تر نیز گفته شد الزامی برای امضا تمامی بندها وجود ندارد و حتی می‌توان مواردی را اضافه کرد اما نکته مهمی که در این جا وجود دارد این است که تمامی بندها باید برای دادگاه اثبات شود و تشخیص اینکه موارد گفته شده تا چه حد غیر تحمل برای زوجه است در اختیار دادگاه است.
در پایان این موضوع بسیار مهم که بین زوجین مطرح است باید گفت شروط ضمن عقد تنها یک راهکار موقت است برای مشکل نابرابری حقوقی که در ازدواج زن و مرد وجود دارد اما بازنگری و اصلاح بسیاری از قوانین خانواده می‌تواند یادآور و احیا کننده حقوق طبیعی و انسانی افراد باشد و از آن ها به عنوان شرط برای زوجه یاد نشود.