دوران نامزدی دورانی است که اولین قدم‌ها برای تشکیل زندگی مشترک برداشته می‌شود ولی هنوز منجر به عقد نکاح نشده است. یکی از احکام نامزدی این است که هریک از طرفین می‌تواند از این وعده رجوع کند زیرا هیچ کس را نمی‌توان مجبور به ازدواج با شخص دیگر کرد. از جمله مشکلاتی که بسیار در میان زوج‌ها رخ می‌دهد بر هم خوردن ازدواج‌شان پیش از عقد رسمی است که دو طرف به دلایلی از عقد منصرف می‌شوند. حال اگر نامزدی به هم بخورد و منجر به ازدواج نشود تکلیف هدایای نامزدی و قبل از عقد رسمی که رد و بدل شده چه می‌شود؟
آن چه که بین خانم و آقا در دوران نامزدی رد و بدل می‌شود مشروط به ازدواج آن‌ها بوده است و اگر چنین قراری وجود نداشته باشد یا بهم بخورد دلیلی برای تعلق هدایا نیز وجود ندارد به همین علت قانون مدنی مجوز استرداد هدایا به طرفین را داده است.
هدایای دوران نامزدی به دو دسته هدایا مصرف شدنی و غیر مصرفی تقسیم می شود.
هدایای مصرفی مانند میوه، شیرینی و ... به منظور مصرف کردن به طرف مقابل داده می‌شود و این نوع هدایا معمولا نگه داشته نمی‌شوند. بنابراین در صورت بهم خوردن نامزدی نمی توان این هدایا یا قیمت آن‌ها را مطالبه کرد.
هدایای غیر مصرفی چون معمولا نگهداری می‌شوند و با یک بار مصرف کردن از بین نمی‌روند قابل استرداد هستند. اگر عین این هدایا موجود باشد عین آن ها قابل استرداد است اما اگر به تقصیر فرد تلف شده باشد قیمت آن قابل مطالبه است و اگر فرد تقصیری نداشته باشد مثل به سرقت رفتن اشیاء زینتی و طلاهای نامزدی قیمت هدایا هم قابل استرداد نیست.
مستندات قانونی آن نیز به شرح زیر است:
بر اساس ماده 1037 قانون مدنی هریک از نامزدها می‌تواند در صورت برهم خوردن وصلت نامزدی، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند. اگر عین هدایا موجود نباشد مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتا نگهداری می‌شود، مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد. حکم این ماده صرفا در خصوص هدایایی است که بین مرحله خواستگاری و انعقاد عقد ازدواج داده می‌شود، یعنی هدایای دوره نامزدی. بنابراین حکم آن شامل هدایای بعد از عقد و قبل از عقد نخواهد شد و پس گرفتن هدایای دوران عقد و پیش از عقد شامل احکام عقد هبه می‌شوند.
طرح دعوای استرداد هدایا نامزدی در صلاحیت دادگاه خانواده است که از طریق ارائه دادخواست مبنی بر استرداد هدایای نامزدی انجام می شود. ماده 1038 که بیان می کند طبق مفاد ماده قبل از حیث رجوع به قیمت در موردی که وصلت منظور در اثر فوت یکی از نامزدها به هم بخورد مجری نخواهد بود.
اگر انحلال نامزدی ناشی از فوت یکی از نامزدها باشد، و هدایا موجود باشد که حکم آن تفاوتی ندارد و باز هم می‌توان هدایا را مسترد کرد. اما چنانچه مال موجود نباشد درخواست استرداد قیمت هدایا توجیه قانونی نداشته و به آن عمل نخواهد شد.
بنابراین با توجه به مواد ذکر شده نتیجه می‌گیریم اگر قبل از عقد نکاح از طرف نامزدها یا ابوین آن‌ها هدایایی به طرف دیگر داده شد در تمامی موارد قابل مطالبه نیست بلکه تحت شرایطی طرف اهدا کننده حق مطالبه آن هدایا را دارد.
آن چه که بین خانم و آقا در دوران نامزدی رد و بدل می‌شود مشروط به ازدواج آن‌ها بوده است و اگر چنین قراری وجود نداشته باشد یا بهم بخورد دلیلی برای تعلق هدایا نیز وجود ندارد به همین علت قانون مدنی مجوز استرداد هدایا به طرفین را داده است.
هدایای دوران نامزدی به دو دسته هدایا مصرف شدنی و غیر مصرفی تقسیم می شود.
هدایای مصرفی مانند میوه، شیرینی و ... به منظور مصرف کردن به طرف مقابل داده می‌شود و این نوع هدایا معمولا نگه داشته نمی‌شوند. بنابراین در صورت بهم خوردن نامزدی نمی توان این هدایا یا قیمت آن‌ها را مطالبه کرد.
هدایای غیر مصرفی چون معمولا نگهداری می‌شوند و با یک بار مصرف کردن از بین نمی‌روند قابل استرداد هستند. اگر عین این هدایا موجود باشد عین آن ها قابل استرداد است اما اگر به تقصیر فرد تلف شده باشد قیمت آن قابل مطالبه است و اگر فرد تقصیری نداشته باشد مثل به سرقت رفتن اشیاء زینتی و طلاهای نامزدی قیمت هدایا هم قابل استرداد نیست.
مستندات قانونی آن نیز به شرح زیر است:
بر اساس ماده 1037 قانون مدنی هریک از نامزدها می‌تواند در صورت برهم خوردن وصلت نامزدی، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند. اگر عین هدایا موجود نباشد مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتا نگهداری می‌شود، مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد. حکم این ماده صرفا در خصوص هدایایی است که بین مرحله خواستگاری و انعقاد عقد ازدواج داده می‌شود، یعنی هدایای دوره نامزدی. بنابراین حکم آن شامل هدایای بعد از عقد و قبل از عقد نخواهد شد و پس گرفتن هدایای دوران عقد و پیش از عقد شامل احکام عقد هبه می‌شوند.
طرح دعوای استرداد هدایا نامزدی در صلاحیت دادگاه خانواده است که از طریق ارائه دادخواست مبنی بر استرداد هدایای نامزدی انجام می شود. ماده 1038 که بیان می کند طبق مفاد ماده قبل از حیث رجوع به قیمت در موردی که وصلت منظور در اثر فوت یکی از نامزدها به هم بخورد مجری نخواهد بود.
اگر انحلال نامزدی ناشی از فوت یکی از نامزدها باشد، و هدایا موجود باشد که حکم آن تفاوتی ندارد و باز هم می‌توان هدایا را مسترد کرد. اما چنانچه مال موجود نباشد درخواست استرداد قیمت هدایا توجیه قانونی نداشته و به آن عمل نخواهد شد.
بنابراین با توجه به مواد ذکر شده نتیجه می‌گیریم اگر قبل از عقد نکاح از طرف نامزدها یا ابوین آن‌ها هدایایی به طرف دیگر داده شد در تمامی موارد قابل مطالبه نیست بلکه تحت شرایطی طرف اهدا کننده حق مطالبه آن هدایا را دارد.
شرایط پس گرفتن دوران نامزدی:
1- وصلت بهم خورده و منجر به ازدواجی نشود.
2- هدایا در راستای وصلت طرفین هدیه داده شده باشد و به قصد و انگیزه دیگری تقدیم نشده باشد.
3- قیمت هدایای نگاه داشتنی که تلف شده‌اند در صورتی که قابل مطالبه است که بدون تقصیر شخص هدیه گیرنده تلف نشده باشد.
4- به هم خوردن وصلت به جهت فوت یکی از طرفین نباشد.
5- چنانچه عین هدایا موجود است عین قابل مطالبه و استرداد است لکن چنانچه عین موجود نیست صرفا قیمت هدایایی قابل مطالبه است که عادتا نگاه داشته می‌شود.
2- هدایا در راستای وصلت طرفین هدیه داده شده باشد و به قصد و انگیزه دیگری تقدیم نشده باشد.
3- قیمت هدایای نگاه داشتنی که تلف شده‌اند در صورتی که قابل مطالبه است که بدون تقصیر شخص هدیه گیرنده تلف نشده باشد.
4- به هم خوردن وصلت به جهت فوت یکی از طرفین نباشد.
5- چنانچه عین هدایا موجود است عین قابل مطالبه و استرداد است لکن چنانچه عین موجود نیست صرفا قیمت هدایایی قابل مطالبه است که عادتا نگاه داشته می‌شود.