با گسترش استفاده افراد از اینترنت علاوه بر بهبود کیفیت زندگی و افزایش سرعت انجام کارها، مشکلات و روش‌های جدیدی برای کلاهبرداری اینترنتی به وجود آمده است. افزایش تعداد کاربران فضای مجازی و نفوذ گسترده اینترنت در جوامع مسبب این شده است که کلاهبرداران و هکرها با استفاده از روش‌های خلاقانه و نا آشنا برای مردم، به اطلاعات آن‌ها دست پیدا کنند و به راحتی از آن‌ها دزدی کنند. یکی از دلایل مهم افزایش این نوع کلاهبرداری قطعا عدم آموزش درست و شناخت دقیق و صحیح نسبت به ابزارهای پرداختی آنلاین است.
در این نوع از کلاهبرداری مجرم و قربانی باهم ملاقاتی ندارند و قربانی هیچ اطلاعی از هویت واقعی فرد کلاهبردار ندارد زیرا معمولا فرد کلاهبردار اینترنتی معمولا خود را فردی موجه و قابل اعتماد نشان می‌دهد و وعده‌های دروغین و وسوسه انگیز را مطرح می‌کند.
اگر بخواهیم تعریفی برای ارتکاب یک جرم در فضای آنلاین ارائه دهیم به علت گستردگی فضای سایبری و تفاوت نظریات کارشناسان این حوزه به مشکل بر می‌خوریم و تعریف مشخص و جامعی برای آن وجود ندارد اما به صورت کلی هر عمل خلاف قانون که توسط رایانه یا دیگر ابزارهایی که به اینترنت متصل هستند انجام شود به نحوی که به صورت مادی یا معنوی آسیبی را به افراد برساند مصداق بارز جرم در فضای آنلاین است.
در این نوع از کلاهبرداری مجرم و قربانی باهم ملاقاتی ندارند و قربانی هیچ اطلاعی از هویت واقعی فرد کلاهبردار ندارد زیرا معمولا فرد کلاهبردار اینترنتی معمولا خود را فردی موجه و قابل اعتماد نشان می‌دهد و وعده‌های دروغین و وسوسه انگیز را مطرح می‌کند.
اگر بخواهیم تعریفی برای ارتکاب یک جرم در فضای آنلاین ارائه دهیم به علت گستردگی فضای سایبری و تفاوت نظریات کارشناسان این حوزه به مشکل بر می‌خوریم و تعریف مشخص و جامعی برای آن وجود ندارد اما به صورت کلی هر عمل خلاف قانون که توسط رایانه یا دیگر ابزارهایی که به اینترنت متصل هستند انجام شود به نحوی که به صورت مادی یا معنوی آسیبی را به افراد برساند مصداق بارز جرم در فضای آنلاین است.
جرایم رایانه ای
جرایم آنلاین به صورت کلی در دو دسته قرار می‌گیرند:
1-جرایمی که به صورت مستقیم نیاز به رایانه و تلفن همراه دارد. مانند: دسترسی غیرمجاز به اطلاعات و فیشینگ
2-جرایمی که در فضای آنلاین رخ می‌دهد اما اثرات آن در دنیای واقعی قابل مشاهده است و روی زندگی روزمره افراد تأثیر منفی دارد. مانند: استفاده غیر مجاز از اطلاعات سرقت شده، آزار جنسی
1-جرایمی که به صورت مستقیم نیاز به رایانه و تلفن همراه دارد. مانند: دسترسی غیرمجاز به اطلاعات و فیشینگ
2-جرایمی که در فضای آنلاین رخ می‌دهد اما اثرات آن در دنیای واقعی قابل مشاهده است و روی زندگی روزمره افراد تأثیر منفی دارد. مانند: استفاده غیر مجاز از اطلاعات سرقت شده، آزار جنسی
انواع کلاهبرداری‌های اینترنتی
- فیشینگ یا درگاه پرداختی اینترنتی جعلی که حدود 50% کلاهبرداری‌ها را تشکیل می‌دهد. در این روش کلاهبرداران صفحه درگاهی کاملا شبیه به درگاه پرداختی واقعی می‌سازند و اطلاعات حساب(شماره کارت،رمز دوم و...) را ذخیره میکنند و در فرصت مناسبی حساب بانکی فرد را خالی میکنند. برای جلوگیری از ایجاد شک در ذهن کاربران پس از دریافت اطلاعات کامل کارت، پیغام خطا در اتصال به بانک یا عدم انجام تراکنش را نشان می‌دهد.
- فروشگاه اینترنتی تقلبی: در این نوع کلاهبرداری با ساخت فروشگاه اینترنتی و ارائه اجناس و خدمات با قیمت پایین تر و تخفیف‌های جذاب مشتریان را ترغیب به خرید میکنند و سبب جلب اعتماد مشتریان می‌شوند. در آخر عملیات، پرداخت با استفاده از واریز کارت به کارت انجام می‌شود اما پس از واریز به حساب، اجناس یا خدمات تحویل مشتریان داده نمی‌شود.
- اسکیمر یا همان کارت بانکی جعلی کلاهبرداران: در این روش با قرار دادن مدارهای مغناطیسی در دستگاه‌های کارتخوان یا دستگاه خودپرداز بانک، اطلاعات کارت مشتریان را ذخیره و با ساخت کارت جعلی در زمان مناسب اقدام به خالی کردن حساب بانکی افراد میکنند.
- سرقت اطلاعات با ویروس‌ها و آگهی تبلیغات: در این روش کلاهبردارن با قرار دادن تبلیغات و بنرهای جذاب در سایت‌ها توجه افراد را جلب میکنند و با کلیک افراد روی این بنرها ویروسی بر روی سیستم افراد نصب می‌شود که می‌تواند اطلاعات موجود بر سیستم را ذخیره کند. گاهی اوقات هم با باز کردن صفحه یا آدرس لینکی در اینترنت صفحاتی باز می‌شود. به این صورت است که کلاهبرداران به اطلاعات شخصی شما و جزئیات حساب شما دسترسی پیدا میکنند. برای جلوگیری ازاین موارد کلاهبرداری‌ها می‌توان بر روی سیستم نرم‌افزارهای ضد ویروسی و تروجان و برنامه‌های امنیتی نصب کرد.
- سرقت اطلاعات هویتی(ایمیل یا پیامک جعلی): برای همه افراد پیش آمده که اس ام اس یا ایمیلی دریافت میکنند که حاوی لینک پرداخت قبض و ... است که با کلیک روی این لینک‌ها به درگاه‌های جعلی منتقل و اطلاعات شخصی افراد سرقت می‌شود. در این نوع پیام‌ها باید بسیار احتیاط کرد و هرگز روی لینک‌های ناشناس کلیک نکرد.
- کلاهبرداری نیجریه‌ای: در این نوع کلاهبرداران با ساخت ایمیل‌های جعلی مشابه شرکت‌های معروف و بزرگ با کمی تغییر اقدام به صحبت با مشتریان شرکت‌های معروف کرده و از طرف شرکت با آن‌ها معامله میکنند.
- خالی کردن حساب به بهانه قرعه کشی: "شما برنده شده‌اید. برای دریافت و ارسال جایزه مبلغی را واریز کنید". شاید برای شما هم این پیامک آشنا باشد. کلاهبرداران در این روش شماره تماس مشتریان را در سایت‌ها به بهانه قرعه کشی جمع آوری میکنند و با آن‌ها تماس می‌گیرند یا پیامکی تحت عنوان گفته شده می‌دهند. این روش با وجود قدیمی بودن و اطلاع رسانی‌های گسترده همچنان بسیاری از افراد را در دام خود می‌اندازد.
- کلاهبرداری در پوشش کمک‌های انسان دوستانه: در این روش افرادی تحت عنوان افراد خیر اقدام به جمع آوری کمک‌های مردمی برای کارهای انسان دوستانه میکنند. این افراد در اکثر موارد که در فضاهای مجازی به چشم می‌خورد در زمان بلایای طبیعی مثل سیل، زلزله و ... با دادن شماره حساب شخصی خود کمک‌های مردمی را جمع‌آوری میکنند و کمک‌های جمع‌آوری شده را برای مصارف شخصی خود، استفاده میکنند.
- سایت‌های شرط بندی مسابقات: برخی از سایت‌های شرط بندی فوتبال و ... که در ابتدا با مبالغ کم تحت عنوان شرط بندی شروع می‌شود و رفته رفته بیشتر می‌شود و پس از مدتی کلاهبرداران سایت را به طور کلی از دسترس خارج میکنند و مال‌باختگان هم به علت غیر قانونی بودن عمل انجام شده به دنبال شکایت و پیگیری نیستند.
- کلاهبرداری از طریق برنامه‌هایی مثل تلگرام و اینستاگرم و دیگر شبکه‌های اجتماعی مجازی: افراد در این روش با استفاده از عکس‌ها و اطلاعات جعلی و غیرواقعی حساب خصوصی برای خود ایجاد میکنند و به افراد از نظر احساسی نزدیک می‌شوند و در نهایت به بهانه‌های مختلف مثل مشکلات شخصی و امثالهم طرف مقابل را فریب داده و از آن‌ها مبالغی را درخواست میکنند و طرف مقابل هم به علت رابطه احساسی و اطمینانی که شکل گرفته است مبلغ درخواستی را پرداخت میکنند و کلاهبردار بعد از رسیدن به هدف خود، حساب کاربری جعلی و دروغین‌اش را پاک خواهد کرد.
- جعل اسناد: در این نوع کلاهبرداری، خانه‌ها و زمین‌های خالی که برای مدتی استفاده نشده اند طعمه مورد نظر هستند. کلاهبرداران برای مثال خانه‌ای را با قیمت و تخفیف چشم گیری بر روی سایت‌های جعلی برای فروش قرار می‌دهند و اقدام به دریافت همه یا بخشی از مبلغ میکنند و معمولا با مدارک جعلی به چندین نفر فروخته می‌شود.
- برداشت غیر مجاز از حساب با رسید خودپرداز: افراد کلاهبردار با جمع‌آوری رسیدهای حساب افراد که معمولا در کنار دستگاه‌های خودپرداز رها می‌شوند به بانک مراجعه و با ارائه مدارک هویتی جعلی اقدام به دریافت کارت و سرقت از آن میکنند.
آیا تشخیص درگاه‌های پرداخت جعلی امکان‌پذیر است؟
- به طور کامل از وجود عبارت و علامت قفل //:https در ابتدای نوار آدرس اینترنتی مطمئن شوید.
- توجه کنید آدرس url صفحه پرداخت با آدرس اصلی درگاه پرداخت اینترنتی بانک مطابقت کامل داشته باشد.
- برای تست اصالت درگاه صفحه را رفرش و توجه کنید با هربار رفرش ترتیب اعداد کیبورد مجازی و حروف امنیتی باید تغییر کند.
- برای اینکه اتصال درگاه پرداخت به بانک مرکزی و شاپرک را امتحان کنید، یک بار اطلاعات کارت خود را به طور نادرست وارد نمایید درگاه‌های جعلی متوجه نادرستی اطلاعات نخواهند شد.
نحوه شکایت از کلاهبرداری اینترنتی
در هر صورت مجرمین فضای آنلاین هر روز در حال یافتن راه‌های جدید برای کلاهبرداری هستند. پس این امکان وجود دارد که با رعایت تمام نکات امنیتی باز هم در دام این نوع کلاهبرداری افتاد. اگر این اتفاق برای شما رخ داد پیش از هر اقدامی رمز حساب بانکی خود را تغییر دهید و کلاهبرداری را گزارش دهید.
مسئول رسیدگی مستقیم به شکایات مردمی برای کلاهبرداری اینترنتی پلیس فتا است. قبل از مراجعه حضوری به پلیس فتا باید در دادسرای جرایم رایانه‌ای تشکیل پرونده داده شود و روال قانونی رسیدگی به شکایت به جریان می‌افتد. در این مرحله نیاز است که به یکی از مراکز پلیس فتا در شهر محل سکونت مراجعه شود.
اگر در شهری دادسرای جرائم رایانه‌ای وجود ندارد با مراجعه به دادسرای عمومی نزدیک به بانک مرتبط با حساب خود می‌توان اقدام کرد. برای طرح شکایت هم مدارکی مانند کارت ملی، پرینت حساب،رسید واریز پول و سایر مدارک(اسکرین شات از صفحه گوشی یا رایانه را همراه خود ببرید) و علاوه بر مراجعه حضوری اگر جرمی یا کلاهبرداری اینترنتی علیه شما در فضای آنلاین صورت گیرد شما میتوانید با مراجعه به سایت اینترنتی پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات(فتا) مراجعه و بخش ارتباطات مردمی را انتخاب کنید.
مسئول رسیدگی مستقیم به شکایات مردمی برای کلاهبرداری اینترنتی پلیس فتا است. قبل از مراجعه حضوری به پلیس فتا باید در دادسرای جرایم رایانه‌ای تشکیل پرونده داده شود و روال قانونی رسیدگی به شکایت به جریان می‌افتد. در این مرحله نیاز است که به یکی از مراکز پلیس فتا در شهر محل سکونت مراجعه شود.
اگر در شهری دادسرای جرائم رایانه‌ای وجود ندارد با مراجعه به دادسرای عمومی نزدیک به بانک مرتبط با حساب خود می‌توان اقدام کرد. برای طرح شکایت هم مدارکی مانند کارت ملی، پرینت حساب،رسید واریز پول و سایر مدارک(اسکرین شات از صفحه گوشی یا رایانه را همراه خود ببرید) و علاوه بر مراجعه حضوری اگر جرمی یا کلاهبرداری اینترنتی علیه شما در فضای آنلاین صورت گیرد شما میتوانید با مراجعه به سایت اینترنتی پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات(فتا) مراجعه و بخش ارتباطات مردمی را انتخاب کنید.
مجازات کلاهبرداری اینترنتی
با توجه به نوع جرم و تشخیص قاضی معمولا مجازات از 1 سال تا 3 سال حبس، برگرداندن مال به صاحب مال و پرداخت جریمه نقدی برای کلاهبردارن اینترنتی در نظر گرفته می‌شود.
مواد قانونی جرایم سایبری
ماده 13 قانون جرائم رایانه‌ای بیان می‌کند: هرکس به طور غیر مجاز از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل محو، ایجاد یا متوقف کردن داده‌ها یا مختل کردن سامانه، وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند، علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال سال جزای نقدی از بیست میلیون ریال به بالا و یا هردو مجازات محکوم خواهد شد.
ماده 67 قانون تجارت الکترونیک نیز می‌گوید: هرکس در بستر مبادلات الکترونیکی، با سوء استفاده و یا استفاده غیر مجاز از داده پیام‌ها، برنامه‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف داده پیام، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه‌ای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم‌های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه، اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد مجرم محسوب می‌شود. علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل مال مأخوذه محکوم می‌شود.
ماده 67 قانون تجارت الکترونیک نیز می‌گوید: هرکس در بستر مبادلات الکترونیکی، با سوء استفاده و یا استفاده غیر مجاز از داده پیام‌ها، برنامه‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف داده پیام، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه‌ای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم‌های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه، اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد مجرم محسوب می‌شود. علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل مال مأخوذه محکوم می‌شود.